Jakie buty wspinaczkowe kupić?
Do tej pory, w szeregu moich artykułów, poruszałem tematy przygotowania i treningu wspinaczkowego w różnych aspektach tego zagadnienia, od treningu siły palców, poprzez trening ogólnosiłowy, kończąc na przygotowaniu mentalnym do wspinaczki. Taka, a nie inna kolejność jest tutaj jak najbardziej nieprzypadkowa. Zawsze osobiste przygotowanie oraz wyrobienie odpowiedniej dyspozycji wspinaczkowej stawiam ponad sprawy sprzętowe, u niektórych przybierające rozmiary tak zwanego gadżeciarstwa. Naturalnym, dalszym i ostatecznym krokiem ku omówieniu wszystkich kluczowych elementów wpływających na efektywność naszego wspinania jest poruszenie tematu jakie buty wspinaczkowe i dlaczego te?
Do podstawowych cech buta wspinaczkowego należą przede wszystkim kształt, konstrukcja, materiał, z którego jest użyty. Cechy te generują różnego rodzaju podziały, zgodnie z którymi dzielimy buty na typy i bardziej szczegółowe kategorie. Wszystko to jest bardzo potrzebne, gdyż buty wspinaczkowe powstają zgodnie z ich wspinaczkowym przeznaczeniem, a jak wiadomo „kiedy coś jest do wszystkiego, to jest do niczego”. Natomiast rodzajów wspinania i preferencji wspinaczy jest co niemiara. Wszystko zależy od rodzaju skały, która determinuje charakterystykę stopni i chwytów, długość wspinaczki, współczynnik tarcia, sposób ustawiania stopy i używanych technik wspinaczkowych. Dostosowanie butów wspinaczkowych do tych wszystkich wymogów stało się konieczne w dobie wykształcenia się dużej specjalizacji w sportach wspinaczkowych, podnoszenia stopni trudności oraz rozwoju technologii i nauki.
Podział butów wspinaczkowych
Ze względu na kształt w osi wzdłużnej buty wspinaczkowe możemy podzielić na:
– symetryczne
– lekko asymentryczne
– mocno asymetryczne
Typowym butem symetrycznym jest Crest marki Ocun i Durango marki Red Chili (także inne modele tej firmy takie jak Spirit i Habanero mają profil zdecydowanie symetryczny). Tego typu buty z reguły przeznaczone są dla mniej doświadczonych wspinaczy oraz osób lubiących długie wspinaczki skałkowe i tatrzańskie. Symetria wspomnianych butów nie wygina stopy w nienaturalny sposób, a co za tym idzie, nie męczy jej tak szybko, jak buty asymetryczne. Dodatkowo wyraźnie szpiczasty czubek wymienionych powyżej modelów pozwala na pewną pracę nóg nawet na niewielkich stopniach.
Ra firmy Tenaya to lekko asymetryczny i lekko wygięty but wspinaczkowy dla średnio zaawansowanych wspinaczy. Jest bardzo wygodny, ale posiada umiarkowanie agresywny sznyt. Może być przydatny również dla bardziej zaawansowanych wspinaczy jako narzędzie do patentowania, rozgrzewkowych dróg oraz treningu (np. na sztucznej ściance).
Buty mocno asymetryczne zostały stworzone w celu możliwie jak najmocniejszego skupienia siły nacisku na konkretny punkt, w tym przypadku chodzi konkretnie o czubek dużego palca stopy. Asymetria to przede wszystkim model Miura marki La Sportiva w wersji męskiej, jak i damskiej. But legenda, zdecydowanie jeden z najlepszych. Sprawdza się w zasadzie wszędzie, w przewieszeniu, pionie i połogu, w boulderingu, jak i na 30-metrowych ciągach. Jest to but stworzony do pokonywania wymagających dróg i problemów wspinaczkowych. Przeznaczony dla średnio i mocno zaawansowanych wspinaczy, których stopy zdążyły przyzwyczaić się do mniejszej wygody związanej z asymetrią. Na nasze jurajskie mikro krawądki ten but to mistrzostwo świata.
Ze względu na kształt w osi bocznej buty wspinaczkowe możemy podzielić na:
– płaskie
– lekko wygięte
– mocno wygięte
Buty wspinaczkowe płaskie dostarczyć mają przede wszystkim wygodę przy długotrwałej wspinaczce. Ich specyfika i przeznaczenie łączy się najczęściej z butami symetrycznymi opisanymi w poprzednim punkcie (Crest, Durango itd.). Jeśli chcemy poczuć w bucie niebywały komfort, połączony z ciekawym designem i precyzją, idealnym modelem będzie La Sportiva Tarantula.
Buty wspinaczkowe lekko wygięte dają nam większe możliwości podczas nieco bardziej agresywnej wspinaczki oraz przy poruszaniu się w formacjach pionowych i delikatnie przewieszonych. Hitem tutaj jest niewątpliwie Splash Alpintech Triop. Prawie niemożliwym jest znalezienie buta lekko wygiętego i tak starannie wykonanego, w tak niskiej cenie.
Do butów wspinaczkowych mocno wygiętych śmiało zaliczyć można często przytaczane w niniejszym artykule „Miury”. Taki kształt buta nadaje mu zdecydowanie agresywny charakter, pozwala na pokonywanie trudnych dróg w sporym przewieszeniu i dachach, jednocześnie nie czyni go mniej skutecznym w pionie i formacjach połogich. Trudno przecenić taką konstrukcję. Z reguły buty takie plasują się w wyższej półce cenowej i przeznaczone są dla średnio i wysoce zaawansowanych wspinaczy.
Ze względu na rodzaj materiału, z którego są zbudowane, buty wspinaczkowe możemy podzielić na:
– skórzane (skóra naturalna)
– z tworzywa sztucznego
Jak bywa w znacznej większości przypadków, wszystko ma swoje plusy i minusy. Nie inaczej jest w kwestii materiałów stosowanych do produkcji butów wspinaczkowych. Obuwie skórzane ma kilka istotnych zalet. Jako że skóra jest tworzywem organicznym i naturalnym, wspinaczkowe buty skórzane lepiej dopasowują się do ludzkiej stopy. Mają też znacznie lepsze parametry oddychalności niż tworzywo sztuczne czy sztuczna skóra, stąd też stopa w nich mniej się poci, a co za tym idzie, zjawisko tworzenia się nieprzyjemnego zapachu postępuje wolniej. Ponadto buty ze skóry naturalnej rozbiją nam się bardziej i szybciej. Solidne gumowanie buta ograniczy ten proces. Jednym z najbardziej znanych butów wspinaczkowych ze skóry naturalnej jest La Sportiva Miura.
Buty wspinaczkowe z tworzywa sztucznego i sztucznej skóry nie ulegają już tak mocno procesowi rozbijania, nie należy więc przesadzać z kupnem zbyt ciasnych (myślenie „i tak się rozbiją” może okazać się złudne). Można uznać to za walor, gdyż przymierzanie takiego buta jest bardziej miarodajne. Mniejsza oddychalność tworzyw sztucznych spowoduje większą potliwość stopy. Tworzywa jednak mają też zmniejszoną względem skóry naturalnej absorpcje potu. Powstałe dość szybko niepożądane zapachy wewnątrz buta i ewentualne zabrudzenia na jego zewnętrznej stronie można dość łatwo zneutralizować i wyczyścić (np. myjąc wodą i delikatnym środkiem piorącym). Przykładowe modele z tworzywa sztucznego to Alpintech Splash Triop, Red Chili Durango i Durango VCR, La Sportiva Tarantula, Ocun Crest.
Podstawowe rodzaje gumy wykorzystywane w butach wspinaczkowych możemy podzielić na 3 grupy:
– tarciowe
– krawądkowe
– uniwersalne
Guma tarciowa to przede wszystkim XS Grip 2. Wykorzystana w między innymi znakomitych butach La Sportiva Miura Women. Jako ciekawostkę mogę powiedzieć, iż jeden z absolutnie wybitnych polskich wspinaczy zakupił u nas właśnie damską, a nie męską wersję Miur tylko i wyłącznie dlatego, że damska wersja posiada gumę XS Grip (wersja męska posiada gumę XS Edge). Nie sprawiło mu problemu to, iż jako mężczyzna wspina się w damskich butach.
Najbardziej znaną gumą krawądkową to wspomniany wcześniej XS Edge. Najprawdopodobniej wszyscy znamy potęgę butów La Sportiva Miura. Tutaj też przypomina mi się pewna ciekawostka. Bardzo dobry wspinacz, mający za sobą wspinaczkę między innymi na tak legendarnej drodze, jak Free Rider na El Capitanie podzielił się ze mną taką opinią, iż Miury oraz buty Scarpa Instinct to dwa najlepsze buty, w jakich się wspinał.
Trzecim rodzajem gumy jest guma uniwersalna. Zachowuje ona dobre właściwości zarówno tarciowe, jak i krawądkowe. Charakteryzuje się umiarkowaną twardością. Bardzo znaną gumą uniwersalną jest guma Zenith firmy Boreal.
W kontekście konstrukcji podeszwy buty wspinaczkowe dzielimy na:
– jednolite
– dzielone
Podeszwa jednolita najzwyczejniej zbudowana jest z jednego kawałka gumy. Zdecydowana większość butów dla początkujących i średniozaawansowanych posiada właśnie taką konstrukcję podeszwy. Z reguły taki typ buta nie wymaga od wspinacza posiadania bardzo silnych mięśni i ścięgien śródstopia. Jego przeznaczeniem są formacje bardziej pionowe i połogie (również nieduże przewieszenia) niż wyraźnie przewieszenia czy dachy.
Buty wspinaczkowe z podeszwą dzieloną mają nieco bardziej skomplikowaną konstrukcję. Podeszwa w takich butach składa się z co najmniej dwóch kawałków odpowiednio ukształtowanej gumy. Pozwala to uzyskać efekt większej elastyczności całej konstrukcji oraz lepszego dopasowania i przywarcia wewnętrznej części obuwia do stopy. Najczęściej tego typu konstrukcja wymaga od użytkownika przyzwoitej siły mięśni i ścięgien śródstopia. Dobrym przykładem takiego buta wspinaczkowego jest Stratos firmy Red Chili. Do wcześniej wymienionych zalet (elastyczność, bardzo dobre dopasowanie do całej stopy) tego modelu należy dodać jeszcze kilka nie mniej istotnych. Obszernie oblane gumą czubek i pięta czynią ten but wyjątkowo skutecznym podczas podhaczania, dzięki temu but również nie rozbija się nadmiernie na boki (szczególnie w części przedniej). Trudno znaleźć inny but o dzielonej podeszwie, który posiada tak mnogą ilość zalet i jednocześnie lokuje się w tak przystępnej cenie.
Ze względu system mocowania buty wspinaczkowe możemy podzielić na:
– wsówane
– wiązane
– na rzepy
Buty wsuwane, tak zwane baletki świetnie sprawdzają się w warunkach, kiedy wspinacz zmuszony jest do częstego zdejmowania i ponownego ich zakładania. Firma Red Chili wyszła naprzeciw takim wymaganiom, tworząc model Nacho. Krótkie drogi wspinaczkowe w skałach o nie najwyższych trudnościach, a przede wszystkim buldery (bardziej pionowe niż przewieszone) i sztuczna ścianka to miejsca, w których te buty sprawdzą się najlepiej. Z racji swojej wygody (brak wygięcia i asymetrii) będą świetną bronią do walki z grawitacją dla początkujących wspinaczy. Solidne oblanie gumą, szczególnie na pięcie, mocno zwiększa przyczepność przy podchaczaniu. Dodatkowym atutem jest design, marka Red Chili zawsze dba o ciekawą wizualność swoich produktów, model Nacho nie jest tutaj wyjątkiem.
Tradycyjny system mocowania w butach wspinaczkowych za pomocą sznurowadeł przeszedł w swej historii szereg udoskonaleń, począwszy od najbardziej archaicznych (archaiczny nie znaczy tutaj gorszy) – zwykłe wiązanie takie jak w butach codziennych typu trampki, po szybkie systemy mocowania. W tych drugich wystarczy jedno pociągnięcie za sznurówki, aby but dopasował się do stopy. Firma La Sportiva wyszła naprzeciw miłośnikom tego typu mocowania, projektując i wprowadzając do sprzedaży model Miura Lime. Z reguły buty wiązane dają maksimum dopasowania. Buty wspinaczkowe Miura Lime zapewnia absolutną jedność buta ze stopą na całej jego długości. Jest to model najwyższej klasy, ale mniej agresywny niż Miura VS stąd rewelacyjnie sprawdzi się nie tylko w skałach, ale również podczas dłuższych, wielowyciągowych wspinaczek górskich o dużych trudnościach technicznych i wysokiej wartości sportowej.
System mocowania na rzepy jest prawdopodobnie najbardziej popularny. Nie jest to przypadkowe. Daje bowiem możliwość szybkiego zakładania i ściągania butów przy jednoczesnym zachowaniu silnego i zwartego dopasowania stopy do buta. Ma to szczególnie duże znaczenie przy częstych wstawkach (krótkie drogi, sztuczna ścianka i buldering) oraz podczas użycia butów wyjątkowo małych w stosunku do rozmiaru stopy, stosowanych w najtrudniejszych przejściach (w takich okolicznościach po zrobieniu drogi często jedyne, o czym marzymy to jak najszybsze zdjęcie butów).
Buty z tym systemem mocowania możemy podzielić na jedno, dwu i trzy rzepowe. Dwie rzepy są najbardziej popularne, znalazły zastosowanie w znacznej większości butów (Durango VCR, Tenaya Ra, Alpintech Splash Triop, La Sportiva Tarantula). Buty z trzema rzepami jeszcze bardziej zwiększają stopień dopasowania, osiągając niemal maksymalny poziom. Trzy szerokie punkty mocowania w postaci rzepów sprawią, iż stopa nie będzie narażona nawet na bardzo małe przesunięcia względem buta nawet podczas mocno wymagających ruchów. Buty La Sportiva Miura są liderem w wielu kategoriach, również w tej. Trzy osadzone blisko siebie rzepy dają „Miurom” prymat również w kontekście dopasowania wśród butów na rzepy.
Podsumowanie
Reasumując, nie istnieją uniwersalne buty wspinaczkowe niezależnie od ich klasy jakościowej i cenowej. Najważniejsze to umiejętne ich wykorzystanie – każdy ceniony wspinacz sportowy zaznacza, iż dobra technika i praca nóg to niezwykle istotny czynnik sukcesu we wspinaczce. Dobrym pomysłem jest posiadanie dwóch par butów. Jedna wygodniejsza, mniej agresywna (często z prozaicznych powodów również tańsza), do patentowania, rozgrzewki, do wspinania „na metry” czy na sztuczną ściankę. Druga bardziej agresywna, do wymagających wspinaczek na granicy naszych możliwości (z reguły droższa). Inne kryterium istoty posiadania dwóch par butów może być związane ze specjalizacją, szczególnie dziś wyraźnie widoczną w środowisku wspinaczkowym. Zamiłowanie do odmiennych, wzajemnie mocno różniących się typów wspinania (piaskowcowe tarcie i jurajskie dziurki) może najzwyczajniej zmusić nas do kupna dwóch par butów o diametralnie różnych charakterystykach (oczywiście, jeśli chcemy osiągać dobre wyniki nie tylko w jednym typie wspinaczki).
Autor: Konrad „Dziku” Rejdych
